Ο άνθρωπος κατά τρόπο ακατανόητο τις περισσότερες φορές συνομιλεί με το ψέμα, όπως ο ίδιος γνωρίζει. Η παλιά θέση ότι μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις, θα μπορούσε στις μέρες μας να αντικατασταθεί από τη θέση ότι μια εικόνα είναι χίλια ψέματα. Κάθε εικόνα μπορεί να υποστεί την επέμβαση της τεχνικής και να αλλοιωθεί. Η υποκειμενική γοητεία του ψέματος στηρίζεται στη γοητεία ενός «ναι» που φροντίζει την ερώτηση: Μα δεν είναι αλήθεια αυτά που βλέπετε;(!)
Πάντα με γοήτευε η αισθητική ωραιότητα του ψέματος γιατί η ωραιότητα έχει μέσα της ένα κρυφό ναι, ακόμη και αν, όπως συμβαίνει στις μέρες μας, η ωραιότητα είναι αποτέλεσμα της τεχνικής. Αν και το απεχθανόμουν σε σχέση με την αλήθεια, δεν μπορούσα παρά να σκεφθώ ότι η αλήθεια η δική μου ήταν πιθανότατα ψέμα για κάποιον άλλο.
Εάν θεωρήσουμε ότι η αισθητική είναι «η επιστήμη της αισθητηριακής γνώσης» (scientia cognitionis sensistivae) τότε το ψέμα ως αρχή μπορεί να θεωρηθεί ως σύμφυρμα των κάθε είδους συναισθημάτων μας που αποκτά αλήθεια κατά το δοκούν του κάθε ανθρώπου επομένως ταυτίζεται με την αισθητική αντίληψη.
Εάν αφαιρέσουμε την αλήθεια των θρησκειών, όπου εκεί η αλήθεια έχει μια συγκεκριμένη λογική δομή ακόμη και αν σκιάζεται από την ερμηνεία, στην καθημερινή ζωή ,όπως αυτή έχει αλωθεί από την αλήθεια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το ψέμα κυριαρχεί ως εικόνα επέκεινα της πραγματικότητας. Είμαστε πιο ευαίσθητοι στο ψέμα γιατί η αλήθεια δεν είναι θεαματική και θορυβώδης.
Είναι αναγκαία άραγε η αλήθεια; Ποια ή ποιος θα ήθελε να αντικαταστήσει μια ωραιότατη εικόνα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με μια εικόνα ευμεγέθους στομάχου ή απαστράπτουσας κυτταρίτιδας; Τα κατασκευάσματα της φαντασίας μπαίνουν το ένα πάνω στο άλλο όντας ταυτόχρονα, φαντασία και ελπίδα. Μετέχοντας ο ίδιος πιστεύεις ότι η φαντασία και η ελπίδα είναι η πραγματικότητα. Το ψέμα έχει την αποδοχή του γιατί φροντίζει να είναι συγκεχυμένο και ωραίο για τα ένστικτά μας και δεν μπλέκεται με διαδικασίες λογικής.
Εάν αφαιρέσουμε λόγου χάριν από την τηλεόραση τις ψυχολογικές γενικεύσεις των «παιχνιδιών» αισθητικής, των εκπομπών μαγειρικής, των μελλοντοαστρολογικών κάθε είδους, απέμεινε η μισή, εάν αφαιρέσουμε δε και τους παραμυθιόμυθους το ελάχιστο υπόλοιπο δεν θα συγκινούσε σχεδόν κανένα.
Αυτές οι εξασθενημένες μη δεσμευτικές γενικεύσεις δεν έχουν ηθική κατηγορία είναι απλά αποδεκτές ή μη αποδεκτές κατά το κοινό ένστικτο. Η αντίληψη του ενστικτώδους κοινού νου φαίνεται να επικρατεί σε σχέση με ανθρωπιστικές ή κοινωνικές θεωρίες, δεδομένου ότι η αντίληψη του ενστικτώδους κοινού νου έχει μια αξιοθαύμαστη σταθερότητα.
Η κληρονομιά του, μας επιτρέπει να βιώνουμε τις εικόνες ως συναισθηματικά παράγωγα ενός ωραίου μπούστου, ενός στομάχου με τετραγωνάκια ή ενός ωραιότατου μηρού συνοδευόμενου από εκφραστικά οπίσθια. Και βέβαια ακολουθεί η μεγάλη αλήθεια: Ο ευνουχισμός του λόγου. Η ναρκισσιστική σεξουαλικότητα είναι σήμερα μια από τις δημιουργικές πραγματικότητες του ψέματος η οποία υποβοηθείται με περισσότερες από εκατό εφαρμογές βελτίωσης της εικόνας.
Η ενοποιημένη επίγνωση ή η άγνοια αυτών των εφαρμογών, είναι η εικόνα ενός ανθρώπου του σήμερα. Πιθανόν βέβαια η εικόνα η οποία έχει υποστεί ένα ρετούς από επαγγελματίες, που είναι διαθέσιμοι όλο το 24ωρο, να είναι η αλήθεια μας .Η άγνοια δημιουργεί νοητικές επεξεργασίες, έστω και αν φαντάζουν μη συνειδητές , αποθηκεύουν πληροφορίες που οδηγούν σε καθοδηγητικές συμπεριφορές.
Υπό αυτή την έννοια ένας ορθολογισμός της άγνοιας μη αμελητέος ως προς τη δημιουργία ή την παραδοχή του ψέματος είναι παρόν. Εάν δεχθούμε την άποψη του Νίτσε ότι η Αισθητική είναι η Ηθική του μέλλοντος θα δεχθούμε το αναπόφευκτο της σαχλαμάρας, η οποία δεν δίνει σημασία στις λέξεις αλλά έχει μια άλλη δομή παρουσίασης της αλήθειας, η οποία συνοδεύεται από έναν ωραιότατο νέο ή νεαρά που δεν είναι κρυμμένοι σε κανένα πιθάρι ως ο Διογένης.
Υπάρχει ένα ανιδιοτελές ψέμα; Το ένα και πρωταρχικό ψέμα που λέγεται για να κρατήσει κάποιον στη ζωή. Χωρίς πάθος, χωρίς συμφέρον, χωρίς εξάρτηση. Τότε το ψέμα είναι «όρος» σε σχέση με την ανθρώπινη ηθική. Πολλές φορές ο άνθρωπος μπορεί να χάσει πλούτο, αξιώματα, αξιοπρέπεια.
Τότε αδράχνετε τις πιότερες φορές από μια ψευδαίσθηση και του δίνεται πάλι η «ευκαιρία». Οι παλιοί Έλληνες έλεγαν : η εξουσία δείχνει τον άνδρα. Χαριτολογώντας θα μπορούσαμε να πούμε: και το ψέμα δείχνει την εξουσία. Η σοβαροφάνεια, είχε πει ο Μοντεσκιέ, είναι η ευτυχία των ηλιθίων, σήμερα θα λέγαμε η αληθομανία είναι η ευτυχία των ιεροεξεταστών. Ο Ντοστογιέφσκι λέει κάπου «Το 2+2=4 δεν είναι η ζωή είναι ο θάνατος». Θα λέγαμε θάνατος είναι η έλλειψη πρωτοτυπίας.
Εξάλλου και οι Αθηναίοι ζητούσαν «άλλο τι, ως ειπείν, ή εν οις ζώμεν» (ζητούσαν να βρουν άλλο κόσμο από αυτόν που ζούσαν). Μπορούμε φυσικά τον κόσμο αυτό να τον ονομάσουμε ευγενικά ψευδαίσθηση ή ακόμα και «αλήθεια»!
* Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου
είναι Αγρότης, πρώην εκπαιδευτικός, Θεολόγος, με σπουδές σε θέματα Διοίκησης Επιχειρήσεων (ΑΣΟΕΕ). Αρθρογράφος επί σειρά ετών στην «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ»
